Seguidores e seguidoras

lunes, 24 de febrero de 2014

O Forgoselo, la "Escocia" ferrolana

     Continúo con limitaciones de todo tipo que condicionan el destino de mis salidas. Pero uno conoce bastante bien su comarca y eso facilita encontrar lugares con interés a media hora de casa, en cualquier momento del año.
    Los montes de O Forgoselo, entre A Capela y San Sadurniño, son uno de esos destinos. Yo estoy chapado a la antigua y no me aclaro con eso del SigPac así que, como siempre, prefiero poneros un mapa de los de toda la vida escaneado.

Mapa serie MTN50 Nº 22 (sección)

  Personalmente considero esta pequeña sierra como parte de la "dorsal gallega". No tiene la magnitud de otros cordales mayores, como Xistral, Faro o Suído, pero hay que darse cuenta que estas pequeñas sierras del extremo norte compensan su baja altitud máxima (entorno a los 500-600 m). con unos condicionantes climáticos que hace que posean una fauna y flora propia de altitudes mayores. La sierra de A Capelada es paradigma de todas ellas.


   O Forgoselo está constituída por una altiplanicie de suelos hiperhúmedos, en la cual las charcas, brañas y turberas son máximas protagonistas. Además las repoblaciones de pinar se ha convertido en un pequeño bosque muy interesante.


  El pasado fin de semana visitaba la zona. Como era de esperar el invierno tan largo que estamos teniendo ha provocado que la sierra rebose de agua por todas partes. Pero con 6ºC de temperatura, viento moderado y una humedad del 140% (o lo parecía) no se puede decir que fuese una mañana agradable.

Braña completamente inundada.

   El naturalista enamorado de la fauna de charca (mi caso desde niño) estará entusiasmado por aquí. Porque hay charcas de todos los tamaños y colores posibles. Ésta es una turbera inundada:


  Y esta otra una charca "tipo calamita", con sus aguas estacionales y superficiales (50 cm), abundantes algas, y entorno de brezal bajo pedregoso. En ella, dentro de un par de meses, se agolparán miles de renacuajos de Sapo corredor (Bufo calamita) y también de Rana bermeja (Rana temporaria)


   La siguiente es parecida, aunque un poco más profunda (creo recordar que es permanente). Parece buena también para Tritones pequeños (Lissotriton helveticus/Boscai).


  La siguiente foto corresponde a una charca permanente, con zonas profundas (alrededor de un metro) y una mayor diversidad y cantidad de flora subacuatica). Este tipo de puntos de agua son los preferidos por el Tritón jaspeado (Triturus marmoratus) y el Sapo partero (Alytes obstetricans). Pensad que cuanto más largo es el período larvario de un anfibio más permanente y profunda debe ser la masa de agua. ¿Lógico, no?


 Hoy no llevaba "armamento pesado" (truel y botas altas), y sólo encontré algunos pequeños tritones ibéricos bajo piedras de la orilla:

Tritón ibérico (Lissotriton boscai), macho

  Las Ranas bermejas apenas han iniciado el proceso reproductor por aquí este año. Realicé varias prospecciones y sólo encontré un renacuajo y tres o cuatro puestas de pequeño tamaño, algunas de ellas estropeadas.

Puesta de Rana bermeja (Rana temporaria)

 Bajo piedras, algunos pequeños habitantes de estos montes esperaban la llegada de la Primavera, como esta larva de Escarabajo sanjuanero, un tipo de escarabajos vegetarianos pertenecientes a la familia Scarabaeidae.

 Escarabajo sanjuanero (Scarabaeidae sp), larva

  Al contrario, los carábidos o Escarabajos del suelo son terribles depredadores. Recuerdo que de niño tuve uno en casa, en una pequeña olla de aluminio que hacía las veces de terrario improvisado. Un día le puse un trozo de carne de ternera y se tiró cual feroz velocirraptor sobre su presa. Menos mal que son pequeñitos. Este de la foto estaba muy afectado por el frío de la mañana.

Escarabajo del suelo (Carabus melancholicus costatus)

   Al igual que este Grillo campestre. Ya sabéis que mi biblioteca naturalista es muy limitada. Sé que en Europa hay varios cientos de carábidos, por ejemplo, así que con mis guías generalistas no puedo saber más que la familia o, como mucho, el género de los insectos. Si algún entomólogo quiere comentar algo o indicar las especies sería estupendo.

 Grillo campestre (Gryllus campestris o similar)

  Esta araña, de la familia Agelenidae si que me sorprendió. A primera vista pareciese que posa sobre huevos gigantescos de su propia especie. Pero obviamente no lo son. Recuerdo haber identificado estas bolitas amarillas hace un tiempo, pero que me maten si recuerdo qué eran (algún hongo, ou puestas de caracol, quizá?).
 Y aprovecho para dar las gracias a Pablo Carballo Felpete por las identificaciones del carábido y de la araña.

Tegenaria sp

 Además de sus charcas y turberas, O Forgoselo tiene también alguna pequeña masa forestal de sumo interés regional. La repoblación de "pinos buenos" (Pinus sylvestris/radiata) ha conformado un hábitat de enorme interés, en la que tienen presencia aves escasas o raras en el contexto comarcal.


  Por supuesto, entre los pinares también hay zonas de braña y turbera, faltaría más...


  En los claros más secos, un aláudido forestal tiene aquí sus poblaciones más occidentales en la comarca de Ferrol. Se trata de la Totovía, un ave familiar en muchas partes de la península, pero todo un exotismo mediterráneo en Ferrolterra, y que sorprende por su presencia en un lugar tan "escocés" como O Forgoselo. A mi me recuerda muchísimo al Bisbita arbóreo (Anthus trivialis) por hábitat y comportamiento, y al que parece substituir en el bosque abierto mediterráneo del sur gallego.

Totovía (Lullula arborea)

 A primera hora de la mañana, un solitario Zorzal real acompañaba a un charlo (nidificante éste por aquí). Debe ser el único Zorzal real que he visto en todo este anómalo invierno.

 Zorzal charlo (Turdus viscivorus, izda.) y real (Turdus pilaris, dcha.)

 En mi opinión es uno de los pájaros más bonitos de Europa. Y digo pájaros porque me refiero a "paseriformes", que ya cansa un poco ese anglicismo de llamar "pájaros" a todas las aves (algo muy típico de los bimberos, por cierto). Que para algunas cosas queremos ser muy científicos y rigurosos, pero en las cosas más básicas (como llevar ropa de colores discretos),.... en fin...


 Zorzal real (Turdus pilaris)

 La joyita ornitológica de O Forgoselo es por supuesto el Piquituerto, un colonizador reciente de estas tierras del norte gallego. Ahora mismo están en plena época de cría, por lo visto. Si paramos un rato en silencio bajo los pinos, enseguida escucharemos los cantos de machos exaltados y veremos persecuciones o algún ejemplar llevando ramitas en el pico.


  Éste macho de la foto estaba sorprendentemente al descubierto, todo concentrado en su canto. Lamentablemente estaba también de espaldas y a contraluz. Disparé como pude ( y con una velocidad algo escasa, creo, para el movimiento que el viento provocaba en su posadero). Si llego a tener el sol de espaldas saco la foto de mi vida. Aunque supongo que entonces no podría acercarme tanto y quizá ni habría foto.

Piquituerto (Loxia curvirostra), macho cantor

 Para acabar, una huella. No soy especialista, pero creo que podría ser de Lobo (Canis lupus). Es difícil apreciar la "muesca" invertida que tiene la almohadilla posterior (pintada en rojo), aunque parece que se insinúa. Desde luego el hábitat donde se tomó la fotografía es apropiado y entra dentro de su área de distribución. Además el tamaño grande de la huella no se corresponde con el  de los setters y otros perros de caza que suelen andar por allí estos días (que yo sepa no hay mastines en la sierra ni otros perros pastores de gran tamaño). No sé qué opináis los expertos..

Posible huella de Lobo?

 Como imaginaréis, espero con ansiedad la llegada de la Primavera. Me parece a mi que O Forgoselo va a ser mi local patch este año....Porque hay mucho y bueno que ver allí.
 Hasta la próxima!

domingo, 16 de febrero de 2014

Merlo rieiro (Cinclus cinclus), unha xoia ornitolóxica do río Xubia

 Vén sendo unha tradición a busca dos primeiros indicios da Primavera nestas alturas do inverno. Todos estamos cheos xa de chuvia, de vento e de escuridade. E buscamos a luz. Pero cando saía de casa con 3º C  fóra da cidade e uha fría chuvia, a cousa non prometía moito.
  Hai exactamente un ano (preme) facía unha visita ao río Xubia, na parte que discorre por Pedroso (Narón). Daquela o río xa viña crecido, pero hoxe viña aínda moito máis.


   O Outono é a estación máis chuviosa por aquí (iso de "En Abril aguas mil" aplicado a Galiza é unha soberana estupidez; ún dos exemplos máis lamentables de abducción cultural, pois non ten máis fundamento que a colonización idiomática que padeceu este país). E este ano tivemos, como se dixéramos,  dous outonos seguidos. Para que vos fagades unha idea.
  Vamos, que estamos de auga ata os mismísimos güebos!

Veigas asolagadas en Doso (Narón)

  Mires onde mires, todo está húmedo, encharcado. E o río baixa con ansia, mesmo fóra de cauce nalgún tramo.

Río Xubia en Pedroso (Narón)

   Esta mañá fun visitar un "matrimonio" coñecido que vive en Pedroso. Son os Merlos rieiros (Cinclus cinclus), un ave espectacular e asombrosa, que mantén unha boa poboación reprodutora neste río da comarca ferrolá. Ía visitar outro matrimonio da zona, pero o tempo era moi limitado; cousas de atender unha persoa dependente (outra vez será, Víctor, ti garda esas cervexas)


   O merlo rieiro é un nidificante moi madrugador. En Febreiro, escóitanse os cantos dos machos (xa vos dixen que me lembran bastante á voz chasqueante e tartamuda da Folosa grande). E os dous membros da parella están entregados agora á tarefa da reconstrución do niño.


   Un niño que estará, habitualmente, situado baixo unha ponte fluvial.


   Hoxe estiven a observar durante un bon rato aos dous membros da parella mentras carrexaban unha e outra vez material para construción. Musgos, as máis das veces. Nalgunha ocasión sacaban restos do niño vello, ou iso me pareceu. As condicións de luz a esas horas non permitían moitas alegrías fotográficas (velocidades relativamente lentas para esa focal e ISO medio). É o que ten dispór de só tres ou catro horas de bicheo a primeira hora da mañá.


  Cun pouquiño de coidado, fun achegándome ata unha distancia prudencial. Nalgún momento, ún dos merlos, supoño que o macho, saía á ribeira a "marcar paquete". Debido ao ruido tan forte que producen os rápidos do río non se escoitaba case nada, pero supoño que botou unhas cantadas.


  Pero o primeiro é o primeiro. Veña viaxes con poliñas e musgos.
   Mmm... non hai moros na costa...


     ...para adentro!


  Nas pasadas xornadas sobre humidais en Ribadeo, desfacíame en eloxios cara esta ave. Non é para menos. Pensade o difícil que debe ser para un paxaro camiñar polo leito fluvial, agarrandose ás pedras do fondo, mentras a forza da auga o impulsa cara arriba debido ao colchón de aire que garda entre as plumas (Arquímedes algo sabía do tema). Ademáis falamos dun bio-indicador moi importante. O Merlo rieiro aliméntase de larvas de tricópteros e outros insectos que teñen a fase larvaria na auga, así que a súa presenza indícanos que estamos nun río cunha boa calidade das augas.

Merlo rieiro (Cinclus cinclus)

  Comezaba a quentar o sol (milagro!) e a luz recordábanos o ben que senta cando fotografamos aves nun río galego. Pero o meu tempo remataba, e tampouco quería molestar máis á parella de Merlos rieiros. Dentro dunhas semanas haberá tempo para observalos mentras alimentan á súa prole e voan con bicada no peteiro.

 Antes de recoller, tiven tempo a botar unha visual pola zona, buscando novidades primaverais.

  Un macho de Lagarta galega gabeaba pola cortiza dun Eucalipto, buscando o sol coma quen ansía o ar para respirar. Comparade coas cores moito máis vistosas que tiña un exemplar o ano pasado no mesmo sitio(aquí).

 Lagarta galega (Podarcis Bocagei), macho

Tamén se animou un xoven Lagarto das silvas (ou Lagarto-de-água, coma dim os nossos irmâos portuguesses, ainda que polo Norte a espécie nom é tam dependente da proximidade da água)


 Lagarto das silvas (Lacerta schreiberi), macho xoven


Hábitat típico de Lacerta schreiberi en Ferrolterra

  Nas marxes destes camiños temos máis síntomas da Primavera. As flores azuis da Herba das doas (Lithodora prostata) aparecen a miúdo en valados e bordes de mato seco e floresta orientados ao sur. Onde atopedes esta pranta, da familia das "boraxináceas", podedes ter a certeza de que non ha de andar lonxe o Lagarto das silvas. Alomenos polo norte do país.

Herba das doas (Lithodora prostata)

   Pola contra, en lugares máis húmidos e frecuentemente sombrizos, serán as flores amarelas do Cáncaro (Primula veris) as que nos animen un pouco a vista, tan necesitada de cor e luz logo de soportar o gris e chuvioso inverno galego. Bravo polo Cáncaro!!

Cáncaro (Primula acaulis/vulgaris)

  Por certo, todas as fotos deste post foron tomadas co mesmo obxectivo. Unha comodidade exclusiva das cámaras bridge que agradecerán moito aqueles que se adiquen a algo máis que a "pajarear".


sábado, 15 de febrero de 2014

Volviendo a la "zona cero"

    Esta mañana realizaba una visita relámpago a Valdoviño. Y la comenzaba por la costa acantilada de Punta Frouxeira, con la mente puesta en las aves marinas. Pero la componente sur-suroeste es un viento que condiciona muchísimo la presencia de aves en este cabo. Apenas unos Alcatraces (Morus bassanus), un álcido sp y un Págalo lejano (Stercorarius skua) fueron lo único destacado en unos minutos que miré con los prismáticos.

  Allí abajo, la "zona cero", el lugar en donde el mar arrebató la vida a tres vecinos de Meirás el pasado mes de Diciembre. Siente uno un profundo respeto cuando se encuentra en un lugar así. Un compañero de trabajo estaba en aquel lugar en el preciso momento en que vino la terrible ola, pero él se salvó y ahora puede contarlo (aunque me aseguró que aquella fatídica noche no pudo conciliar el sueño después de ser testigo directo de la tragedia). Prefiero no entrar a opinar sobre las imprudencias y demás, por respeto a los familiares de las víctimas. Que en paz descansen.

 Costa de Punta Frouxeira, Valdoviño

   En el sistema dunar de A Frouxeira, todas las depresiones están inundadas, como corresponde en un invierno como éste. Numerosas charcas de carácter más o menos estacional auguran una buena Primavera llena de observaciones interesantes para el naturalista curioso.


      No tengo claro si esta inundación tan grande favorece demasiado al Sapo corredor (Bufo calamita).

 Sapo corredor (Bufo calamita)

  Este bonito sapo está muy asociado a las áreas dunares húmedas (o montes pedregosos) en la comarca de Ferrol. Y en A Frouxeira mantiene una de sus poblaciones más importantes.
   Como sabéis, utiliza habitualmente aguas temporales de escasa profundidad para reproducirse. Aguas como las charcas formadas en las depresiones dunares. Así que, a priori, el aumento de la superficie de agua debiera favorecer su éxito reproductivo. Sin embargo, hace unos años, en un invierno también muy lluvioso, comprobé que muchas de sus puestas se habían perdido.
   Las charcas mostraban un nivel muy alto e inundaban áreas en las que el agua permaneció poco tiempo. Muchos Sapos corredores realizaron la puesta de sus característicos "cordones de huevos" en estas orillas nuevas, con lo que al bajar el nivel de las charcas, la mayoría de las puestas quedaron en seco y se perdieron. Aunque probablemente habría más en aguas profundas.

  En fin, fué una observación casual, pero que me dió que pensar. Para llegar a conclusiones fiables en estas cosas es necesario un trabajo sistemático de muchas horas de seguimiento, como el que hacen César Ayres, Martiño Cabana o Pedro Galán, nuestros mejores herpetólogos.

  Eso, que llegue la Primavera, que las dunas nos enseñarán entonces todos sus encantos. Entonces podré iniciar el "curso de odonatología aplicada", con mi recién estrenada Guía de Libélulas de Miguel A. Fernández. Gracias a ella he identificado este ejemplar, fotografiado precisamente en estas charcas dunares el año pasado.

Caballito peregrino (Lestes barbarus)

 En Marzo, las charcas recuperarán su música habitual, con los coros de Ranas verdes (Pelophylax perezi) y su policromía, con las flores de los Iris (Iris pseudacorus). Qué ganas de que empiece la fiesta!

jueves, 13 de febrero de 2014

Luz y calor

    Como sabéis, no tengo mayor problema en publicar asuntos personales en el blog. Siempre sin sobrepasar cierta línea roja que delimita lo extrictamente privado (lógicamente). Porque no tengo ningún interés en llevarme a la tumba ninguna información confidencial y my ego es ya lo suficientemente fuerte como para querer conservar "mis" secretos. Más bien lo que deseo habitualmente es soltar un poco de lastre. No quiero más peso del necesario; no deseo más carga de la que pueda llevar mi conciencia. 


  Seguimos en ruta. Este año 2014 ha comenzado como el anterior. Con pocas alegrías. A las dificílisimas circunstancias sociales y personales de mucha gente se ha sumado una meteorología extraordinariamente adversa, con una sucesión de borrascas que generan  vientos y lluvias fuertes todos los días, una semana tras otra, sin atisvo alguno de que vaya a cambiar esta situación a corto plazo. Algo que ha acabado por alterar los nervios a casi todo el mundo por aquí.


    A nivel personal, ya no sé ni qué pensar en estos momentos de confusión. Aquí tocamos esa línea roja de la que hablaba, así que, como comprenderéis, no puedo contar más. Mi ánimo está tan bajo que ya no sé hacia dónde mirar o qué referencias tomar, sinceramente. Que llegue la Primavera ya, y... a otra cosa mariposa. Necesito luz y calor, como nunca antes había necesitado.


          Buenas noches.
 

lunes, 10 de febrero de 2014

Guia de libelinhas

   Por fim vou deixar de parasitar a Damiám e Martinho cada vez que quero identificar um odonato. Seguindo as recomendaçoes do primeiro, hoje merquei a Guia de libélulas de Miguel Angel Fernández Martínez, publicada por Editorial Baía. Reconheço que nom som um apaixoado das guias editadas por Baía (sendo diplomático). Mas ésta de libelinhas é umha autêntica joia, tal coma me asegurara Damiám.


  A mesma introducçom é moito interessante. Sabiades que os odonatos som os únicos insectos que se contemplam nos planos de conservaçom de humidais? (eu nom, a verdade). Ou que som umha parte importantísima do equilíbrio nos pequenos humidais, bem coma presa ou bem coma predador?

   Se já eram poucas as ganas que tinha da chegada da Primavera, agora nem vos conto. Porque, em confiança, eu som "ornitólogo forçoso". Em quanto chega o calor, eu som a pessoa mais feliz do mundo levantando pedras e prospectando turbeiras, mentras busco hérpetos ou insectos curiosos. Aínda que para isso necesito dum tempo do que últimamente nom disponho coma quiger.

 Sem dúvida que este ano, a minha SX50 vai cansar de disparar Libelinhas e Donzelinhas. Qué ganas!!

Um inverno sem fim

   Vai-se umha trevoada e vém outra pior. Nom lembro un inverno tam longo coma éste, desde logo (aínda que polo méio tivemos tempo soleado a primeira metade de Dezembro). Esta sucessom de borrascas devera ter lugar na primeira parte do "inverno", entre os messes de Outubro e Dezembro-Janeiro. Mas o próprio nestas alturas seria estarmos a falar de fortes geadas e nevaradas em áreas costeiras, alternando já com dias anticiclónicos. Nom de tantos dias continuados de chúvia como estamos a ter e que semelham nom querer parar nunca. E que, coma no ano 2001, acabam por afectar o estado anímico das pessoas. Nom há mais que ver o facebook, e ler os comentários de toda a gente, farta de ver os céus grisses e de ter que andar com paraugas.

 Ria de Ferrol desde Mugardos

   Seguimos, pois con domináncia da compoente W no régime de ventos. Agora sabemos que as trevoadas potentes, as trevoadas perfeitas, som chamadas polos meteorólogos de "Ciclogéneses explosivas". E nesta temporada invernal levamos umha boa jeira delas. Todas com nome de mulher. Parece ser que se escolhe nome masculino ou feminino segundo seja ano par ou impar.


   O sábado, em Mugardos, a cousa estava assi de fea. Mentras tirava estas fotos, entrava umha saraivada doente pola boca da ria. Tivem que andar ligeiro de caralho para me abrigar. Porque descarregou assi na enseada de Mugardos:



  Botei umhas parrafadas com um velho pescador da vila. Contóu-me o mal que o estavam a passar no sector. Algumhas embarcaçoes (adicadas ao polvo e à centola, básicamente) levavam dous messes e méio sem saír a faenar. Para que vos fagades umha idea.

  Um Carolo (Alca torda) alegrou um pouco a jornada. Estava eu falando por teléfone quando emergeu a poucos metros de mim. Mas era umha conversa dessas que nom podes curtar, e tivem que esperar a rematar de falar. Para entom o carolo estava moi longe já; pero a pequena SX50 tem zoom davondo para tomar umhas images dignas mesmo nestas circunstáncias.

 Carolo (Alca torda)

    Nos peiraos mais abrigados de Maninhos e Baralhobre, seguem os Mergulhoes (de 4 espécies!) aportando interesse ornítico nestas datas. Os bichos com este tempo tam repunante saen todos negros nas fotografias. Pero com um chisco de ediçom digital, valem já para publicar.

 Mergulhóm-de-pescoço-preto (Podiceps nigricollis)

   Desta volta, eram os Mergulhóns pequenos (Tachybaptus ruficollis) os que nos lembravam o perto que estamos da primavera. Escoitei vários cantos territoriais, emitidos no lugar de invernada que é o porto de Baralhobre.

 Mergulhóns pequenos (Tachybaptus ruficollis)

 A sorpresa da fim de semana foi umha Águia pescadora (Pandion haliaetus) que pasou por riba minha quando estava controlando aves desde o pequeno peirao do Seijo. Pouco depois, voava por Maninhos.

Águia-pescadora (Pandion haliaetus)

 Com toda seguridade há ser a mesma que um companheiro de trabalho (Antón Carro Garrote) avistara na enseada da Malata o mes passado. É a minha primeira observaçom da espécie na nossa ria logo de quasse trinta anos. Impresionante a expanssom desta rapaz nos últimos anos pola costa galega.

 Bem, como vedes, os temporais nom acabarom conmigo. Aqui seguimos e aqui seguiremos. Em "Bichos e demais família".