Seguidores e seguidoras

viernes, 31 de mayo de 2013

Escribenta das canaveiras, o tesouro da Frouxeira

  Pois logo de andar "de monte" polo Forgoselo e polos Ancares, esta mañá decidín acometer un asunto que tiña pendente desde hai tempo. Aproveitando que a lagoa de Valdoviño estaba aberta e baixa, calceime as botas de goma altas e me internei na xunqueira a primeira hora, para intentar detectar varias especies de aves escasas, e cada ano máis difíciles de observar.

   Nesta entrada imos ver A Frouxeira coma poucas veces veredes noutros blogues. Antiguamente os primeiros ornitólogos galegos adoitaban internarse no interior da canaveira para coñecer cómo era aquilo por dentro, pero agora a xente está, estamos, bastante acomodados. E acostumados a recibir unha mensaxe como: "hai tal cousa en tal sitio", ir aló e velo. E son poucos os afeizoados que fan o esforzo de prospectar lugares pouco visitados ou pouco produtivos, onde o éxito non é tan doado e cómpre patear durante horas para, se hai sorte, avistar iso que buscamos. Ese traballo, de moita paciencia, de moitas horas de aburrimento, pero necesarias, queda únicamente para os biólogos e ornitólogos que traballan de maneira profisional.

Canaval da Frouxeira

    Internarse nunha xunqueira como a da Frouxeira é algo certamente delicado. Primeiro pola dificultade que conleva, ao ser un terreo incómodo, difícil, mesmo perigoso ás veces. Segundo, polas molestias que se poden causar á fauna se non somos respectuosos e mantemos certas pautas.
  O mellor nestes casos é ir avanzando pouco a pouco, sen apuros. Pisas sen facer forza e, se ves que hai "firme", apoias con máis decisión. A pesares de levar botas de cana alta, podes meterte de súpeto na lama ata a cintura e quedar clavado nunha canle, se pisas onde non debes!. Eu prefiro camiñar por lugares aclarados, con visibilidade. Mellor bordeando os claros que aparecen entre o impenetrable carrizal de Canas (Phragmites australis)

Claro entre a canaveira

  Nestes claros, o macrófito dominante é a Xunca marítima. Unha das especies que antiguamente formaban parte do xénero "Scirpus" e que son moi importantes polo alimento que aportan á aves (tanto as sementes coma os bulbos) e tamén porque conforman bos lugares para o emprazamento do niño para algunhas aves acuáticas

Pradeira de Xunca (Bolboschoenus maritimus)

 Nalgunhas zonas mantense unha lámina de auga, por riba da capa de fangos, mesmo coa lagoa no seu nivel mínimo. Se estivésemos durante a inundación "famosa" do ano pasado, eu agora mesmo estaría buceando baixo un metro e medio de auga neste sitio da fotografía. Afortunadamente nestes momentos a xunqueira está preciosa e ben interesante.

  Nun destes claros, levantei unha Becacina común (Gallinago gallinago). Nin que dicir ten que son unhas datas pouco frecuentes. Imaxino que será un exemplar cansado ou enfermo (que xa observei no "Lago pequeno hai uns días), incapaz de continuar a migración cara os territorios de cría. Pero xa tiven a fortuna de contemplar o vó nupcial da Narcexa, en Baltar, e quen sabe se pode dar unha sorpresa na Frouxeira?. Sería  sen dúbida a bomba ornitolóxica do ano na comarca. Para min polo menos.


  Entre as canaveiras, tamén asoman pequenos claros, asociados habitualmente a pequenas canles. Son os mellores lugares para realizar estacións de escoita.


 A seguinte canle era máis falsa que un billete de oito euros. Se non chego a ir con coidado, me enterro na lama ata o peito.


A Frouxeira, "desde dentro"

 Nunha destas paradas, a carón dun claro,  apareceu a nosa xoia, ún dos paseriformes máis ameazados de Galiza: unha femia de Escribenta das canaveiras (Emberiza schoeniclus lusitanica)


 Pero eu quería escoitar o canto da Folosa manchada (Locustella naevia), que foi reprodutor común en tempos, e que ainda escoitara o ano pasado aquí aínda que este ano semella que non vai aparecer por Valdoviño. Así que continuei a prospección.... ata que a lagoa quixo, se entende. Cando a canaveira se volve tan mesta, coas canas verdes deste ano enmarañadas diante de ti, e sen visibilidade ningunha, non hai nada que facer. Chegados a este ponto, non quedaba máis que dar volta e volver aos claros.

Canaveira impenetrábel, perto xa do río Vilar

  Gostaríame que sentírades a sensación que se ten cando se prospecta unha canaveira. O olor tan peculiar, dulzón, produto da fermentación da materia orgánica na auga.  Dependendo de se hai ou non salinidade tamén varía (o "olor" de Doniños é moi diferente ao da Frouxeira!). Ás veces case aparece un sentimento de claustrofobia, mesmo de angustia, cando perdes as referencias visuais e non sabes moi ben por onde volver.

O ghilipollas de "Frank de la jungla", dándolo todo

 Vaiamos ao importante. Finalmente observei dúas parellas de Escribenta das canaveiras na pequena zona que propectei. Non está nada mal.
 Unha das femias (de plumaxe ben diferente á anterior, máis parecida aos machos, como podedes comprobar) carrexaba unha eiruga para alimentar aos seus poliños famentos, que estarían piando no niño.


  Ademáis tocou a lotaría, xa que o exemplar presentaba anelas. Acabo de enterarme que esta femia foi anelada polo colega Emilio Martínez Savarís o 25-07-2009 en Dodro, sendo aínda un poliño colicurto. Así pois estaríamos a falar dunha pequena dispersión cara o norte de exemplares autóctonos. As Brañas de Dodro, na desembocadura do río Ulla, están situadas a unos 140 quilómetros da Frouxeira en liña recta, que serían bastante máis seguindo a costa.

Escribenta das canaveiras femia anelada

O macho tamén apareceu con bicada. Neste caso unha deliciosa Donceliña elegante (Ischnura elegans), que puidemos identificar grazas ao noso prezado Damián, un "naturalista totás" . Tiven moita sorte e pousou perto de min.


 Unha vez comprobada a reprodución da especie e tiradas as pertinentes imaxes, abandonei as inmediacións do niño, xa que as aves comezaban a porse nerviosas. Este paxaro é demasiado importante para molestalo por unha foto!

Escribenta das canaveiras (Emberiza schoeniclus), macho

 Non sabedes as ganas que tiña de facer esta entrada. Así que, neste caso, eu vou ser a "parte disfrutante da primeira parte", que diría o xenial Marx (ao cómico me refiro, non ao outro)

 Saúdos!

domingo, 26 de mayo de 2013

Os Ancares, un pulmón verde en Galiza

INTRODUCCIÓN

 Para los de mi generación, la sierra de Os Ancares ha tenido siempre un cierto aire de misticismo. Desde pequeños habíamos oído hablar maravillas sobre esta sierra, en mi caso gracias a los libros de José Curt. Aunque no posee demasiada altura (el Cuíña, en la parte leonesa, anda por 1998 m.) el formar parte del extremo occidental de la Cordillera cantábrica, hace que tenga mucho interés por ser el límite de distribución actual para algunas especies animales, como el Urogallo, la Becada, el Carbonero palustre o el Oso. La línea de cumbres es probablemente la zona más espectacular y conocida de estos montes, pero el auténtico tesoro está en sus frondosos valles.
  Para mí, en Ancares quedan los dos únicos bosques que podemos considerar como tales en territorio gallego. Esto es, una superficie forestada con especies autóctonas donde los árboles mueren de viejos, por las tormentas, el viento, o el peso de la nieve. Hay otras "fragas" importantes en Galiza pero, como éstas, no.

 Una de ellas se encuentra situada bajo el Penarrubia...

 Fraga de Deva, bajo el monte Penarrubia

...y la otra, mi favorita, está en el valle del río Ortigal:


 Fraga del río Ortigal

  Lamentablemente para internarse por las mejores zonas de bosque maduro de estas fragas es necesario primero atravesar caminos abruptos y cerrados de matorral, completamente infestados de Garrapatas, motivo por el que he dejado de visitarlas desde hace tiempo. Muy a mi pesar.
  Así que ayer realicé una visita más "light", y más apropiada dada la limitación de tiempo que tenía.

OS ANCARES

  Concretamente a la parte más alta de la fraga del Ortigal. Es un sendero fácil que asciende desde unos 1000 m abajo en la carretera y se pierde entre las campas a 1400-1500 m. Al principio atraviesa bosquetes de Avellanos (Corylus avellana) con pequeños prados cerca del río. Aquí vi Lobos una vez a plena luz del día, hace quince años.

Atravesando el avellanedo

 Luego va ascendiendo poco a poco sobre el valle


Pico de Tres Bispos, en el nacimiento del río Ortigal

 Los Arándanos comienzan a florecer. En verano darán sus famosas bayas:

 Arándano (Vaccinium myrtillus)

Otras plantas mostraban sus flores en las partes bajas del camino

Euphorbia...helioscopia?

Y en las campas altas, los Narcisos cubrían amplias extensiones. Gracias al comentario de Sergio París, pude identificar la especie

Narcisos (Narcissus pseudonarcissus) en una campa

Mirando hacia arriba veremos el bosque de robles. Imponente. En las áreas orientadas al norte con Robles carballos (Quercus robur) y albares (Quercus petrae) como especies dominantes; y en las orientadas al sur con Roble melojo (Quercus pyrenaica) o "Cerquiño", como llamamos en gallego. 



  Árboles enormes, muertos o rotos por el paso de los años, sobresalen sobre las copas de otros árboles (esto es una característica que diferencia un bosque de otra superficie forestal, como una fraga joven o una repoblación). Con su aspecto fantasmagórico, casi de cuento.



  Pero la ruta prevista discorría más abajo, por un bosque de Acebos (Ilex aquifolium), un arbolillo de hoja perenne que aquí puede superar los 10 m. de altura. El oscuro color verde de sus hojas los destaca siempre entre las especies caducifolias, especialmente durante el invierno.



Interior de un Acebal

Y aquí saltó la sorpresa. De manera casual intentaba fotografiar varios pequeños paseriformes y me encontré "esto":

Agateador (Certhia sp)

 Por la foto podemos determinar con cierta seguridad que se trata de un Agateador norteño (Certhia familiaris), y que sería la primera cita documentada de la especie en Galiza, creo. La foto podría ser mejor, lo sé. Sería muy interesante que mostrara la uña posterior, el ala completa o la parte ventral; algo que quizá pueda conseguir en la próxima visita. Hasta entonces, y dado que nadie me ha demostrado que no lo sea, entiendo que se trata de un C.familiaris. Aunque imagino que esta cita probablemente no va a ser homologada por la Sociedade Galega de Ornitoloxía.

  En una vieja cabaña abandonada, una pareja de Lagartijas serranas (Iberolacerta monticola) aprovechaban las primeras horas de la mañana para termorregularse. Con el cuerpo aún frío, se dejaron hacer bastante cerca.



Lagartijas serranas (Iberolacerta monticola) macho (arriba) y hembra (abajo)

  De vuelta hacia el río, los Trepadores azules se hacían notar con su canto, que ya comienzan a emitir con fuerza en Marzo. Este paseriforme es un trepador consumado, capaz de bajar cabeza abajo por los troncos, malabarismo que ninguna otra ave europea es capaz de realizar.



Trepador azul (Sitta europaea) macho cantando

Cambiando de aires, y por un encargo que tenía, me acerqué hasta la aldea de Piornedo, casi en la frontera  con León. Pretendía localizar y fotografiar ejemplares de Lagartija roquera (Podarcis muralis), de la que nos hacen falta fotos para la actualización del Atlas de hérpetos de la SGHN. Y aunque existen otras poblaciones de esta localizadísima lagartija, la de Piornedo era la que me quedaba más a mano. Y tuve suerte, a pesar de la romería constante de turistas que paseaban por el pueblo, famoso por sus "Pallozas". Porque era detectar una y zas!, un coche o un grupo de paseantes que me la asutaban. Pero yo puedo ser muy, muy paciente para ciertas cosas... Y esto lo merecía.


Lagartijas roqueras (Podarcis muralis), machos

  En los viejos muros de piedra, la roquera conhabita con otras dos especies de lagartija: la de Bocage (Podarcis Bocagei) y la Serrana (Iberolacerta monticola). De éstas encontré un magnífico ejemplar, que "pasaba de todo"....

Lagartija serrana

  Desde Piornedo, sale un valle glaciar hacia el Mostellar y Pena longa. Es una de las zonas de los Ancares lucenses que no conozco y hace tiempo que tengo ganas de ir por allí; pero eso será en otro capítulo de "Bichos e demáis familia".


 Y lo que tiene Ancares es que puedes estar pateando durante horas sin ver nada destacable y, cuando menos te lo esperas, te cruzas con un Lobo, una Marta, un Aguila real o..... un Rebeco tal que así:


 Cuando volvía conduciendo por la carretera del Ortigal, vi algo sobre una peña que sobresalía entre la fraga. Paré el coche y me acerqué despacio. Y allí estaban un Rebeco hembra con su cría, descansando al solete de la tarde.


  Sabía que a veces bajan de las cumbres para adentrarse por las áreas forestales, pero nunca lo había presenciado en directo. Porque este lugar donde estaban (al pie de la carretera, por cierto), a unos 1100 m. de altitud, queda bastante lejos de la zona de cumbres, ricas en peñascos y que son sus favoritas.


   Me despaché a gusto con la cámara (siempre controlando que los rebecos no se sintieran amenazados). Cuando me cansé me despedí de ellos, que quedaban en aquel mirador privilegiado.

Rebeco (Rupicapra rupicapra) hembra con cría

  Hubo muchas otras cosas en esta minisalida, pero prefiero obviarlas, para despedirme con estas imágenes tan bonitas de la Rebeca descansando tan plácidamente con su cría.

 Ancares. Hay que vivirlo, antes de que un futuro plan de repoblación con Eucaliptus,  con parques eólicos u otro proyecto ruín de minería nos lo quite para siempre. Aprovechad mientras dure...

"Bichos" estuvo allí.

miércoles, 22 de mayo de 2013

Moorelands in Forgoselo hills

  Today I returned to O Forgoselo, a hills area in A Capela, close to Ferrol city. Weather was bad at early morning, with cloudy sky, fine rain and cold. So I modified my first plan (watching forest birds) and decided to explore numerous moorlands wich are around there.


 A mooreland in O Forgoselo

 Intense raining of this past winter made that all was wet. Although it´s May, ponds are full of water everywhere.



 I put my tall boots, and came into it! Several typical plants of those habitats appeared at my feet. Like this carnivore species: the "Rorella" (as is known in galician language)

 "Rorella" (Drosera rotundifolia)

..or "Gorga", a parasite plant, that usually live over Ulex sp

"Gorga" (Cuscuta epithymum)

 On sand or stoned areas, several kinds of "Queirogas" are commom too

"Queiroga" (Erica umbellata)

 And "Abrótega" grows specially well over burned lands


"Abrótega" (Asphodelus lusitanicus)

Next mooreland was almost full with "Xunca de algodón", wich indicates, many times, deepper water zones of moore.


"Xunca de algodón" (Eriophorum agustifolium)

 I begun to lift stones up, looking for animals under it. Juvenil individuals of Bosca´s newt were my first discovery

Bosca´s Newt (Lissotriton Boscai), juvenile

And an adult of Marbled Newt was my second one. It´s posible this male had just leaved a pond, cause reproduction season can start in November or December in galician coast. However, I only could see a larva into ponds! (maybe this year season begun later)

 Marble Newt (Triturus marmoratus)

   Natterjack is one of most abundant toad in galician hills and mountains. Always over short and opened scrub terrains. Superficial ponds are its favourite reproduction places.

Natterjack (Bufo calamita)

 I detected a unique egg string (grazas Damian!). Normally, I´ll expect ponds would be full with eggs and larvas of Natterjack at these dates, and  I became really surprised!

Natterjack egg string into a pond

 Under a stone, I found this little big hunter (quite "asleep" with cold). I could take a photo, good enough for National Geographic, he, he,..

 Cicindela campestris

 A great female of Common toad was my last finding today

Common Toad (Bufo bufo)

 Well, until next post!. See you on "Animals and rest of family" (english version)